گفتگو با دکتر بهزاد فیض زاده، فلوشیپ و فوق تخصص پیوند کلیه: پیوند، درمان طلایی

مرجع مصاحبه : http://armon-m.ir

تاریخ خبر : تیرماه 1394

زهرا اسلامی : برای گفتگو با دکتر بهزاد فیض زاده به بخش ارولوژی بیمارستان امام خمینی(ره) ساری رفتم، ساعتی منتظر ماندم تا جراح زبردست پیوند کلیه کارش در اتاق عمل به پایان برسد؛ ساعتی که به مشاهده رنج ها و لبخندهای کمرنگ بیمارانی گذشت که در اتاق های تو در توی ارولوژی در انتظار تندرستی نفس می کشند و در پس چهره رنگ رفته شان بارقه ی ادامه دادن و امید پیداست. راستش از صحبت رو در رو با آنها واهمه داشتم،  ترسیدم زودتر از موعد، بغض سرکشم پاره شود. اتاق ها سمت چپم قرار داشتند، چند دقیقه کنار هر کدامشان توقف کردم، صدایی هر چند کوچک ازشان بیرون نمی آمد. بیماران اغلب آرام دراز کشیده و بی رمق اند. صدای اندک، مربوط به پرسنل و همراهان است. مرد جوانی در آخرین اتاق این بخش یک روز بعد از پیوند کلیه را می گذراند، آرام و کم حرکت. خلیلی، خانم پرستار جوان مراقب ویژه بیمار پیوندی است. کلیه و قرنیه تنها اعضایی هستند که در مازندران پیوند می شوند.

گپ و گفتم با دکتر فیض زاده در یکی از اتاق های انتهایی این بخش انجام شد. دکتر متواضع، مهربان و البته معتقد است. این متخصص 48 ارولوژی و فوق تخصص پیوند کلیه اهل شهرستان نکای مازندران است و از وقتی در دانشگاه علوم پزشکی مشهد قبول شد تا همین هفت ماه پیش مجاور امام هشتم(ع) بود و در بیمارستان پیوند مشهد بیش از 600 پیوند کلیه انجام داد. با درخواست دانشگاه علوم پزشکی مازندران به استان بازگشت و در کنار تیم خوب پیوند کلیه که در بیمارستان امام خمینی(ره) تشکیل شد، توانستند تاکنون 7 پیوند که همگی موفقیت آمیز بود، انجام دهند. گفتگوی ما با این جراح که با اعتقادی قابل باور به قدرت لایزال الهی دست به تیغ جراحی می برد، را در ادامه می خوانید.

در حال حاضر ايران داراي رتبه سوم پيوند كليه در دنياست، این آمار چقدر صحت دارد و بیانگر چیست؟ نشانه خوبی است یا نه؟

آمار معمولاً به نسبت جمعیت در نظر گرفته می شود و از دو نظر نیز حائز اهمیت است؛ یک اینکه مسئله پیوند کلیه در کشور مورد توجه قرار گرفته و دوم، بیانگر شیوع بیماری در ایران است. من آمار دقیقی در این باره ندارم. در استان مازندران هم اکنون 970 بیمار دیالیزی وجود دارد و 3 تا 5 برابر آن نیز به دلیل کراتینین بالایشان به خاطر بیماریهایی نظیر دیابت و فشار خون بالا در معرض نارسایی کلیه و احتیاج به دیالیز قرار دارند.

وضعیت دستگاههای دیالیزی و نیاز بیماران در استان چگونه است؟

الان تقریبا تعداد بیماران و دستگاههای مورد نیاز در وضعیت سر به سر قرار دارد. اما  هر ساله 10 تا 15 درصد به آمار بیماران دیالیزی اضافه می شود و تلاش همکاران ما در دانشگاه علوم پزشکی مازندران بر این است که با افزایش پیوند کلیه در استان بر مشکلات بیماران دیالیزی غلبه کنیم.

اوضاع مازندران در خصوص پیوند عضو به ویژه پیوند کلیه چگونه است؟

خوشبختانه همکاران خوب ما در دانشگاه علوم پزشکی بابل سالها در زمینه پیوند فعال هستند و حدود شش ماه است که عمل پیوند کلیه در بیمارستان امام خمینی(ره) ساری برای دومین بار راه اندازی شده که امیدواریم به این ترتیب تعداد بیماران دیالیزی را ثابت نگه داریم. اکنون پیوند در استان از گیرنده زنده اتفاق می افتد اما در دنیا اعضای پیوندی بیشتر از طریق پیکرهای مرگ مغزی صورت می گیرد.

در مازندران پیوند از مرگ مغزی انجام نمی شود؟

تا این ساعت انجام نشده است. اما خبر خوش اینکه در حال برنامه ریزی هستیم تا در آینده ای نزدیک شاهد پیوند از مرگ مغزی در استان باشیم. هم اکنون اعضای افراد مرگ مغزی که خانواده های آنها نسبت به اهدای عضو اعلام رضایت می کنند در تهران انجام می شود و اعضاء نیز به افراد متقاضی و در انتظار، پیوند می شود.

ما در دو جهت حرکت کردیم؛ با مساعدت ریاست دانشگاه علوم پزشکی مازندران دکتر جان بابایی و تیم ستادی دانشگاه در حال تشکیل ستاد عالی پیوند هستیم که ان شاالله با تسریع در امور بتوانیم پیوند از مرگ مغزی را در استان راه اندازی نماییم. این امر مستلزم تمهیداتی است؛ اول اینکه فرهنگ سازی صورت بگیرد و مردم اعتماد کنند که پیوند کلیه از دهنده زنده با مرگ مغزی فرقی نمی کند. همچنین اعلام رضایت از سوی خانواده های استان برای اهداء اعضای عزیزانشان جهت پیوند صورت بگیرد.

حدود سه ماه است که در درمانگاه مصطفویان ساری طرح ثبت نام از بیماران کلیوی متقاضی دریافت کلیه از مرگ مغزی را راه اندازی کردیم؛ به این شیوه که بیماران با ارائه نامه ای از یک نفرولوژیست به این مرکز مراجعه می کنند و بعد در لیست انتظار قرار می گیرند.

در كشورهاي پيشرفته، بيماران مرگ مغزي منبع اصلي تامين اعضاء هستند، ولي در كشورهاي در حال توسعه، منبع اصلي اهدا كننده زنده است. شما دلیل این امر را چه می دانید؟

وظیفه مهمی در کشور بر دوش اهالی رسانه است تا این فرهنگ را در مردم ایجاد کنند که مرگ مغزی مطلقاً قابل برگشت نیست. واهدای عضو واقعا اهداء زندگی به چند انسان است. مردم تاکنون لطف داشته اند اما این میزان کافی نیست. طبق اعلام وزارت بهداشت حدود 20 تا 30 درصد افراد مرگ مغزی به مرحله اهداء عضو می رسند و بقیه اعلام رضایت نمی کنند.

فرد گيرنده كليه براي اين كه بتواند مدت بيشتري كليه پيوندي (بيگانه) را در بدن خود بپذيرد، بايد تحت درمان دارويي خاصي قرار بگيرد. اگر ممکن است این وضعیت را تشریح بفرمایید. نوع داروها اعم از ایرانی و خارجی چه تاثیری در روند درمان و موفقیت پیوند دارد؟

در هر صورت در پیوند یک عضو عاریه در بدن قرار می گیرد که بدن در برابر این جسم خارجی احساس خطر می کند. داروهای مختلفی وجود دارد که می بایست تا زمانی که کلیه پیوندی کار می کند جهت ممانعت از پس زدن، مصرف شود. معمولاً فرق چندانی هم در نوع خارجی و داخلی بودن داروها وجود ندارد. گاهی داروهای خارجی نیز کیفیت مختلفی دارد. بعضی داروها نیز طبق آزمایش خونی که انجام می شود، دارای دوز مصرفی متفاوتی است.

گزارشاتی مبنی بر فقدان کیفیت لازم در داروهای ایرانی وجود دارد؟

ما در جهت استقلال و پویایی صنایع کشور حرکت می کنیم اما نه به قیمت از دست دادن جان بیماران. در موارد خاصی ممکن است که داروی ایرانی جواب ندهد که از داروهای خارجی استفاده می کنیم.

بنابراین شما این امر که داروی ایرانی باعث پس زدن عضو پیوندی می شود را تایید نمی کنید؟ می خواهم این مسئله توسط شما که یک جراح خبره هستید برای شهروندان و بیماران تشریح شود.

واقعیت این است که در پزشکی هیچ وقت دو، دو تا چهار تا نمی شود. همیشه درصدی از مشکلات پزشکی وجود دارد. ما در سایر دانشگاهای علوم پزشکی کشور نیز شاهدیم که بیمار علی رغم استفاده از بهترین داروهای خارجی برای بار سوم پیوند کلیه شده است. اینگونه نیست که داروی خارجی گارانتی داشته باشد. این موضوع را باید به عهده نفرولوژیست ها بگذاریم که بهتر می توانند قضاوت کنند.

چگونه می توان پیوندی با کمترین عارضه داشت؟

هر جراحی عوارض خاص خودش را دارد، کسی که می خواهد عارضه نداشته باشد نباید جراحی کند. هر چه بیمار قبل از پیوند تحت بررسی های دقیق تری قرار بگیرد احتمال عارضه کاهش می یابد. در پیوند کلیه احتمال یک تا دو درصد ترومبوز وریدی کلیه در همه جای دنیا وجود دارد و ربطی به جراح، متخصص بیهوشی و... ندارد؛ بدن کلیه را نمی پذیرد. این عارضه می تواند در بهترین مراکز پیوند دنیا اتفاق بیافتد و در ذات خود پیوند است.

مهم ترین نشانه موفقیت پیوند کلیه چیست؟

وقتی پیوند انجام می دهیم بلافاصله ادرار جاری می شود؛ این اولین نشانه موفقیت پیوند است. به طور مثال بیماری که دیروز چهاردهم اردیبهشت در این مرکز پیوند شد بعد از 24 ساعت 15 لیتر ادرار داشت که نشانگر کارکردن کلیه است. همزمان کراتینین بیمار نیز آزمایش می شود که طبیعی بودن آن، موفق بودن پیوند است.

کلیه پیوندی چند سال کار می کند؟ چه عواملی باعث کاهش عمر کلیه می شود؟

میزان موفقیت پیوند از دهنده زنده و مرگ مغزی کمی متفاوت است. در اطفال بیشترین موفقیت پیوند از اقوام درجه یک است. طول عمر 5 ساله پیوند کلیه از دهنده زنده 92 درصد و 10 ساله حدود 80 درصد است. عمر 15 و 20 ساله نیز برای کلیه پیوندی داشته ایم. این میزان از مرگ مغزی در 5ساله به 80 درصد می رسد.

علت موفقیت بیشتر پیوند از دهنده زنده نیز به خاطر انتخاب فرد کاملاً سالم است. مطالعات طولانی مدت نشان می دهد که اهداء کلیه اقدام بی خطری است. فرد تک کلیه تقریبا به اندازه فرد سالم در معرض آسیب قرار دارد. در کودکان پیوند کلیه تاثیر محسوسی در رشد مغزی، افزایش قد و بهره هوشی دارد. درمان استاندارد و طلایی نارسایی کلیه دیالیز نیست، پیوند است. چون دیالیز عوارض خودش را دارد. باید به سمتی برویم که اعضای پیوندی از مرگ مغزی  تامین شود تا افراد بیشتری به زندگی عادی برگردند.

شایع‌ترین مشكلاتی که باعث از بین رفتن كلیه و ضرورت پیوند می‌شوند، چیست؟

دیابت شایع ترین است و آمار آن در دنیا اثبات شده است. بعد از دیابت، فشار خون و بیماری های کلیوی مثل کلیه پلی کیستیک ارثی که با کیست کلیه فرق دارد و در بچه ها نیز ناهنجاری های مادرزادی در بلند مدت منجر به نارسایی کلیوی می شود.

 به غیر از افراد مرگ مغزی از چه پیکر دیگری می توان عضو پیوندی دریافت کرد؟

اکنون تنها از مرگ مغزی و در بعضی اعضا از دهنده زنده می توان پیوند انجام داد.

غیر از پیوند کلیه چه اعضا دیگری در مازندران پیوند می شود؟

پیوند کلیه معمولاً بستری برای انجام سایر پیوندهاست. اکنون علاوه بر پیوند کلیه، پیوند قرنیه نیز در بیمارستان بوعلی سینای ساری انجام می شود که قرنیه ها از بانک قرنیه تهران تامین می شود. شورای سیاستگذاری پیوند دانشگاه مازندران در حال تشکیل است که ان شاالله بسته به سیاستهای دانشگاه، نیاز استان و میزان بیمار، سایر پیوندها نیز در مازندران در آینده انجام خواهد شد.

آقای دکتر طی شش ماهی که در مازندران حضور دارید، چند پیوند کلیه داشتید و چند تا از آنها پیوند موفقیت آمیزی بود؟

از مهر ماه سال 93 که از دانشگاه علوم پزشکی مشهد به دانشگاه علوم پزشکی مازندران منتقل شدم و دوماه پس از استقرار و راه اندازی مجدد بخش پیوند کلیه در بیمارستان امام که حدود پنج ماه است، هفت عمل پیوند کلیه از کودک 8 ساله تا فردی 43 ساله داشتیم که خوشبختانه همه موفقیت آمیز بود. تیم پیوند خوبی متشکل از خانم ها دکتر مخلوق و دکتر اسپهبدی و آقایان دکتر برزگر نژاد، دکتر فانی و دکتر صدیقی و تیم بی هوشی با مدیریت خانم دکتر زمانی و همکاران، در کنار تیم اتاق عمل این بیمارستان توانسته اند پیوندهای موفق را به نتیجه برسانند.

این پیوندها از طریق لاپاروسكوپي انجام مي‌شود؟

عمل پیوند کلیه که عملی باز است. اما اهداکنندگان نیز در این مرکز به صورت باز عمل می شوند که به زودی توسط یکی از همکاران، جراحی برداشتن کلیه از طریق لاپاراسکوپی انجام خواهد شد.

کلیه های فرد گیرنده معمولا بعد از پیوند نیز در بدن فرد قرار دارد، چه وقت کلیه های اصلی برداشته می شود؟

محل کلیه پیوندی در لگن است و تا وقتی که کلیه های اصلی به دلایلی نظیر عفونت، خونریزی، دفع پروتیئن و... عارضه ایجاد نکند نسبت به برداشتن آن اقدام نمی کنیم.

احتمال پیوند کلیه در بیماران مبتلا به سرطان کلیه و سایر سرطان ها که کلیه شان را از دست داده اند، وجود دارد؟

بله. بسته به کنترل و درمان سرطان صبر می کنیم و چنانچه بهبودی حاصل شد پیوند قابل انجام است.

تاکنون چند پیوند انجام داده اید؟

قبل از این نیز از سال 1386 در دانشگاه علوم پزشکی مشهد 600 عمل پیوند کلیه انجام دادم. که کوچکترین سن پیوند سه سال پیش از نوزاد شش ماهه به کودکی هشت ساله بود که حال این کودک خوب است. به طور عملی ثابت کردیم که از کودک شش ماهه تا فرد 60 ساله را می تواند پیوند کرد.

یعنی بعد از 60 سالگی امکان پیوند وجود ندارد؟

چرا پس از 60 سالگی منطبق با شرایط گیرنده از فرد مرگ مغزی می توان پیوند داشت اما امری روتین و معمول نیست.

از مرگ مغزی هم پیوند داشتید؟

بله. من وقتی کارم را از در مشهد در سال 83-84 آغاز کردم هنوز پیوند از مرگ مغزی وجود نداشت اما طی 10 سال با اهمیت دادن به مرگ مغزی و همتی که مردم و علما در راه نجات جان انسانها داشتند، اکنون 70 درصد پیوندها در بیمارستان پیوند مشهد از مرگ مغزی انجام می شود. پیوند کلیه آن وقت در سال100 تا 150 تا بود که این رقم اکنون به 250 پیوند در سال رسیده است. تردیدی ندارم که در مازندران نیز این مهم با همت مردم خوب، علمای عظام و اهالی رسانه و فرهنگ سازی قابل انجام است. ما نیزمی کوشیم با ارائه اطلاعات علمی بیش از پیش یادآوری کنیم؛ مرگ مغزی قابل برگشت نیست و می توان جان چندین انسان را نجات داد.

چطور به این نتیجه رسیدید که به تیم پیوند بپیوندید؟

واقعیت این است که مسائل مالی در جراحی مطرح نیست. این اعتقاد دینی و یکی از آیات کتاب آسمانی ماست که خداوند می فرماید اگر جان یک نفر را نجات بدهید همانند این است که جان تمام انسانها را نجات داده اید. دیدن بیماری که کلیه اش را از دست داده، در معرض مشکلات زیادی قرار دارد و ساعت ها تحت دیالیز قرار می گیرد و روزگار سختی را می گذراند، سخت است. از اینکه بتوانیم او را به زندگی، کار و خانواده برگردانیم احساس مثبتی است. از نظر شرعی و دینی نیز رضایت بخش است. اما بیمار پیوند شده با مصرف چند دارو به زندگی عادی برمی گردد.

وضعیت توانبخشی پیوند و افزایش کیفیت زندگی بیماران در استان چگونه است؟ رضایت بخش است؟

ما به دنبال افزایش کیفیت زندگی بیماران هستیم. و پیوند به عنوان درمان استاندارد و طلایی بیماران کلیوی جهت افزایش کیفیت زندگی آنهاست. بیماران قبل از عمل پیوند عمدتاً خانه نشین هستند و بعد از آن زندگی عادی دارند.

برای رسیدن به نقطه ایده آل چه مسیری باید طی شود؟

معتقدم اولین اقدام پیشگیری است، می بایست در سطح کشور و در وزارت بهداشت ستادی تشکیل شود که سالیانه عوامل ایجاد نارسایی کلیوی را بررسی کند. با کنترل بهتر قند و فشار خون، سنگ کلیه و کلیه پلی کیستیک می توان از شیوع نارسایی کلیه کاست. امری که نیاز به برنامه ریزی بلند مدت داشته و هزینه بر است. غربالگری نیز بخش دیگر کار است. فرهنگ سازی در این زمینه بسیار حائز اهمیت است؛ افراد معمولاً تا وقتی خانه نشین نشده اند به کارشان ادامه می دهند و حواس شان به مسئله مهم سلامتی نیست.

فرهنگ سازی نیز به عهده صدا و سیما، مطبوعات، سایت های خبری و سایر رسانه هاست. همچنین ما مسلمانیم و در کنار قوانین و مقررات زندگی، مسائل شرعی ما دارای اهمیت است. علمای ما می توانند در این بخش  کمک زیادی انجام دهند. یک حکم از سوی این عزیزان می تواند بسیاری از افراد بی توجه را متوجه سلامتی خودشان کند. اکنون که تیم پیوند کلیه در بیمارستان امام خمینی ساری راه اندازی شد از نظر فیزیکی و تجهیزات نیاز به توسعه داریم که خیرین بزرگوار می توانند در این زمینه همراه ما باشند. اینجا متعلق به مردم است و ما خدمت گذار آنها هستیم. اینجا مکانی انتفاعی نیست و در بخش پیوند به فکر کسب درآمد نیستیم. خدمت گذاری محض است. دستمزدها به اندازه یک جراحی کوچک است. در عین حال ما همیشه استرس این را داریم که بیماران دیالیزی هر چه زودتر پیوند شده و به زندگی عادی برگردند.

از بیماران دیالیزی می خواهم که در مرکز ثبت نام در انتظار پیوند درمانگاه مصطفویان ثبت نام کنند. همچنین اگر خدای نکرده، خدای نکرده عزیزی دچار مرگ مغزی شد خانواده ها رضایت بدهند تا اهدای عضو صورت بگیرد.

چه تعدادی اکنون در لیست انتظار پیوند قرار دارند؟

بسیاری از مردم استان مازندران اطلاع ندارند که در ساری پیوند کلیه انجام می شود. در عین حال تعدادی در انتظار پیوند داریم.

آقای دکتر تعدادی از بیمارانی که در بیمارستان امام خمینی(ره) پیوند شده اند کلیه پیوندی را خریداری کرده اند، شما نظرتان درباره خرید و فروش کلیه چیست؟

همه تلاش ما این است که با راه اندازی مرکز پیوند از مرگ مغزی، نیاز به پیوند کلیه از دهنده زنده را کاهش دهیم. خرید و فروش کلیه تا وقتی که منابع از مرگ مغزی کافی نباشد، وجود خواهد داشت. ما اگر در سال 100 پیوند کلیه هم در ساری داشته باشیم، تنها می توانیم بکوشیم به تعداد افراد دیالیزی اضافه نشود. امیدوارم در تمام استانهای کشور اهدای عضو از مرگ مغزی نهادینه شود و به این ترتیب بتوان از خرید و فروش کلیه جلوگیری کرد.

سوتیتر:

واقعیت این است که در پزشکی هیچ وقت دو، دو تا چهار تا نمی شود. همیشه درصدی برای خطاها وجود دارد. در سایر دانشگاهای علوم پزشکی کشور نیز شاهدیم که بیمار علی رغم استفاده از بهترین داروهای خارجی برای بار سوم پیوند کلیه شده است. اینگونه نیست که داروی خارجی گارانتی داشته باشد. این موضوع را باید به عهده نفرولوژیست ها بگذاریم که بهتر می توانند قضاوت کنند.

درمان استاندارد و طلایی نارسایی کلیه دیالیز نیست، پیوند است. چون دیالیز عوارض خودش را دارد. باید به سمتی برویم که اعضای پیوندی از مرگ مغزی  تامین شود تا افراد بیشتری به زندگی عادی برگردند.

با کنترل بهتر قند و فشار خون، سنگ کلیه و کلیه پلی کیستیک می توان از شیوع نارسایی کلیه کاست. امری که نیاز به برنامه ریزی بلند مدت داشته و هزینه بر است. غربالگری نیز بخش دیگر کار است. فرهنگ سازی در این زمینه بسیار حائز اهمیت است؛ افراد معمولاً تا وقتی خانه نشین نشده اند به کارشان ادامه می دهند و حواس شان به مسئله مهم سلامتی نیست.